Shift of Meaning

Harm-Edens

Presentator, ambassadeur van het Wereld Natuur Fonds en duurzaamheidsgoeroe.

Brigitte Kowanz

Brigitte Kowanz’s kunstwerken kenmerken zich door licht en ruimte centraal te stellen. Dat is in dit kunstwerk ook het geval, waar neon lichten een glazen box vullen. Kowanz stelt dat licht dingen zichtbaar maakt, maar dat licht tegelijkertijd zelf vaak onopgemerkt blijft. Dat wil zij veranderen door het neonlicht om te vormen in woorden. Deze verlichte woorden worden weerspiegelt, om zo nog meer nadruk op de boodschap te leggen. De spiegels zorgen er echter ook voor dat je wellicht wat gedesoriënteerd kan raken.

Die desoriëntatie staat symbool voor de snel veranderende tijd waarin wij leven en met de woorden Shift of Meaning benadrukt Kowanz deze boodschap. Onze tijd vraagt om veranderingen. Door ons anders te laten kijken, helpt dit werk ons misschien op weg.

Eddy Kamuanga

Een omhelzing, vrolijk gekleurde kleding en bloemen: Een mooi intiem tafereel. Achter deze kleurrijke façade schuilt echter een minder feestelijke boodschap. De huid van de twee figuren verwijst hiernaar. Deze heeft de textuur van een printplaat van elektronische apparatuur. Dat is hoe Eddy Kamuanga aandacht vraagt voor de toestanden rondom zeldzame metaalertsen, die zo goed als alleen in Congo te vinden zijn. Deze ertsen, zoals Coltan zijn een onmisbaar onderdeel voor de instandhouding van ons digitale tijdperk. Er gaan namelijk legioenen onderbetaalde (kind) arbeiders mee gepaard, die deze erts met de hand uit de aarde graven.

Daarnaast verwijst de kleurrijke kleding naar de plantages en textielfabrieken die ontstonden toen Congo in de jaren 1920 en 1930 een Belgische kolonie was. Eucalyptus heeft in de spirituele wereld een zuiverende betekenis. Negatieve energieën verdwijnen als je op een plek eucalyptusblad verbrandt.

Met zijn werk wil Kamuanga niet alleen opkomen voor het volk uit zijn thuisland, ook wil hij aandacht voor de keerzijden van de technologische ontwikkelingen in de huidige consumptiemaatschappij.

Jan Hoek

Jan Hoek is een kunstenaar die zich aangetrokken voelt tot de schoonheid van buitenstaanders wereldwijd. Voor zijn kunstwerken gaat hij dan ook intensieve samenwerkingen aan met mensen die normaal makkelijk over het hoofd worden gezien.

Zo verbeeldt hij op deze werken Zuid-Afrikaanse transgender sekswerkers, die beroemd willen worden. Hierbij is Céline Dion voor een van hen een idool. Het model Flavinia is op twee werken te zien, zij wil het eerste Zuid-Afrikaanse transgender model worden. Als je maar groot genoeg droomt, dan krijg je bijna alles voor elkaar.

Diversiteit is een belangrijk thema binnen het werk van Jan Hoek. Hij toont mensen die hun dromen najagen en zichzelf in volle glorie laten zien. In de wereld van Hoek zijn outsiders de funky heersers van onze planeet.

Wanneer dit elektromechanische sculptuur van Krištof Kintera begint te bewegen, ziet het er stijf en onhandig uit. Misschien maakt het je zelfs aan het lachen. Maar deze nerveus bewegende boom, met de aarde als hoofd, is eigenlijk heel serieus.

Nervous Tree laat ons nadenken over de toekomst van de aarde en hoe we omgaan met het milieu. Kintera heeft ervoor gekozen om natuur (de boomvorm en aardbol) te combineren met techniek (bewegingsmechanisme). Hij vindt de relatie tussen techniek en natuur interessant. Kunnen deze namelijk wel vreedzaam naast elkaar bestaan?

Hoewel bomen nog steeds de longen van de aarde worden genoemd, lijkt deze opvatting steeds verder uit balans te raken. Het is dus niet zo verwonderlijk dat deze boom een tikkeltje nerveus is.

Cristina Lucas

The People That Is Missing is opgenomen in voormalig Spitsbergen (nu Svalbard). Cristina Lucas heeft specifiek voor deze locatie gekozen, omdat het een van de meest uitdagende plekken ter wereld is wat het klimaat betreft. De oorzaken en gevolgen van klimaatverandering zijn hier goed zichtbaar en ook confronterend.

Het gedicht, dat wordt voorgelezen door de voice-over, is gebaseerd op citaten van invloedrijke, maar ook tegenstrijdige denkers. Variërend van Pruisische ontdekkingsreiziger Alexander Von Humboldt tot Donald Trump.

Met haar video brengt de kunstenaar de gevolgen van klimaatverandering op poëtische wijze in beeld. Lucas spoort je met haar werk aan om anders te kijken naar de interactie tussen mens en omgeving en daarmee ook de manier waarop jij je verhoudt tot jouw omgeving. Want uiteindelijk geldt: Environment is us.

Kevin Newark

Afgedankte plastic tasjes, die Kevin Newark in de kanalen van Oost-Londen vond, vormen de basis voor zijn fotoserie Protoplasm. De tasjes fotografeerde hij in het water, waardoor ze tot leven lijken te zijn gekomen. Wat voor figuren zie jij erin?

De term ‘protoplasma’ is een verouderd begrip en wordt niet meer gebruikt, maar in het werk van Newark is deze term nog heel actueel. Protoplasma verwijst naar alle levende inhoud in een cel en hoewel plastic geen levende cellen heeft, probeert Kevin met zijn foto’s toch een levendigheid aan plastic toe te kennen. Met deze foto’s kijkt Newark vooruit op de toekomst. Waar levende organismen het op den duur moeten afleggen, blijven deze plastic ‘organismen’ voor altijd voortbestaan.

Mevlana Lipp

Mevlana Lipp laat zijn werken oplichten in het donker om een gevoel te geven van geborgenheid, zoals een nachtlampje dat bij een kind doet. Tegelijkertijd wil hij de kracht van de natuur verbeelden door te verwijzen naar natuurverschijnselen die met licht te maken hebben zoals de sterren de zon, vuur, etc.

De reliëfs van Lipp vieren de natuur in haar wildste aspect. Met zijn intens kleurgebruik, dat haast alien-achtig aandoet, accentueert deze kunstenaar het magische aspect van de natuur. Tegelijkertijd ontstaat door dit kleurgebruik een soort vervreemding, waarmee hij verwijst naar de manier waarop mensen steeds verder van de natuur af komen te staan. Zijn schilderijen zijn er vooral om de natuur te eren, maar ook een waarschuwing voor de huidige ecologische dreiging kan daarbij volgens Lipp niet ontbreken.

Wout Berger

Wout Berger maakte in 2003 een serie foto’s in de omgeving van Ruigoord, een kunstenaarsdorp aan de rand van Amsterdam. Toen Amsterdam zich verder uitbreidde, werd zwaar vervuilde grond in de gebieden rondom Ruigoord geschikt gemaakt voor bebouwing door deze te bedekken met zand. Juist in dit zand, waar niemand nieuw leven verwachtte, legt Berger allerlei soorten planten en onkruid vast. Met behulp van een technische camera fotografeert Berger de werkelijkheid zo puur en idyllisch dat deze onwerkelijk wordt.

De foto's in deze serie van Wout Berger laten zijn fascinatie voor de natuur zien, die tegen alle verwachtingen in toch weet te overleven.

Scarlett Hooft Graafland

Scarlett Hooft Graafland vindt zichzelf eigenlijk niet de kunstenaar, maar de natuur. Ze benadrukt alleen de bijzondere eigenschapen ervan. Dat doet ze subtiel, door bijvoorbeeld een iglo te laten kleuren.

Deze iglo is gemaakt door de traditionele Inuit, Nathan Qamaniq. De kunstenaar wilde graag een limonade iglo bouwen, omdat zij had gelezen dat de oudere generatie Inuits nog ijsiglo’s kan bouwen, maar dat de jeugd liever frisdrank drinkt en bezig is met social media. Op deze manier verbindt ze beide generaties en waarschuwt ze voor de teloorgang van tradities en de invloeden van globalisatie.

De ingrepen die Hooft Graafland voor haar foto’s maakt in de natuur hebben geen blijven storend effect, dat vindt zij heel belangrijk. Ze zoekt als decor vaak onaangetaste landschappen uit, waar achteruitgang op de loer ligt. Op deze manier wil ze laten zien wat we nu nog hebben en dat we daar zuinig op moeten zijn.

Lara Schnitger

Een portret van een vrouw. Dat op zichzelf is niet heel opvallend, zeker niet binnen de kunstgeschiedenis. Wanneer een vrouw echter met textiel op een theedoek wordt verbeeld, is het iets opvallender. Lara Schnitger speelt met de kracht van traditionele ambachten, zoals weven en naaien. Deze ambachten worden vaak in verband gebracht met vrouwelijkheid en daar wil de kunstenaar zich tegen afzetten.

Het materiaal van dit werk ziet er zacht en uitnodigend uit, maar de afgebeelde vrouw daarentegen ziet er afstandelijk uit. Dit wordt versterkt door de tekst die op het werk te lezen is: No More. Deze woorden hebben misschien wel meer dan één betekenis.

Indrė Urbonaitė

In landen waar ‘onschuldig tenzij het tegendeel is bewezen’ niet per se de norm is, laat de media voor en tijdens een rechtszaak vaak uitgebreid de foto van de verdachte zien. In dit werk heeft Indré Urbonaité de afbeelding van een dergelijke verdachte geïsoleerd. Door de context weg te halen hoopt ze de persoon in kwestie anonimiteit te geven.

Met haar werk onderzoekt de kunstenaar de relatie tussen verdachten van een misdrijf, fotografen en iemand publiekelijk aan de schandpaal nagelen. Ze hoopt zo bij te kunnen dragen een aan gelijkwaardige en vooral rechtvaardige behandeling van mensen tijdens een strafrechtelijk onderzoek.

Susanna Inglada

In deze samensmelting van figuren, zijn drie vrouwen te ontdekken: twee daarvan zijn aan het lezen, de ander schrijft met behulp van twee vlechten. Met dit werk wil Susanna Inglada op een optimistische manier laten zien dat het steeds beter gaat met de macht van vrouwen. Door de vrouwen qua beeld in elkaar over te laten lopen, wil de kunstenaar benadrukken dat zij hun krachten hebben gebundeld. Samen staan ze namelijk sterk.

Vrouwen hebben de afgelopen decennia steeds meer mogelijkheden gekregen om kennis te vergaren. Dit zorgt er tegelijkertijd voor dat zij ook steeds meer toegang tot macht krijgen. Uiteindelijk, zo stelt Inglada, zullen de verhoudingen tussen man en vrouw in balans komen.

Jaakko Kahilaniemi

Binnen deze fotoserie wil Jaakko Kahilaniemi inzicht geven in de complexe en tegenstrijdige relatie van de mens en natuur. In zijn werk toont hij beelden waarbij de inmenging van de mens direct zichtbaar is. Dit kan bijvoorbeeld een aangestichte bosbrand zijn, of een boomplantage. Hier voegt hij vervolgens visuele geheimen aan toe, zoals hij dit zelf omschrijft, om de kijker uit te dagen de context van de werken breder te bekijken.

Op welke manieren maakt de mens deel uit van de natuur? Wat voor invloed hebben zij erop en hoe is dat zichtbaar? Door zulke vragen, steeds vanuit verschillende perspectieven bekijken vindt Kahilaniemi nieuwe manieren om niet alleen zijn eigen kennis en begrip te vergroten, maar ook die van ons.

Patrick Waterhouse

Hoewel in de cultuur van de Warlpiri besloten is dat zij niets van zichzelf laten vastleggen, heeft Patrick Waterhouse hen toch voor zijn lens gekregen. Het resultaat is echter wel een gecensureerde versie, zijn zogenaamde Restricted images. Aboriginal kunstenaars hebben authentieke patronen aangebracht op de fotoafdrukken van Waterhouse, om te zorgen dat zij onherkenbaar zijn.

De inheemse bevolking van Australië kent een lange geschiedenis van onderdrukking in hun land. Zij hebben sinds 1788, met de Britse kolonisatie, te maken gehad met landonteigening, geweld en discriminatie. Na meer dan 200 jaar hebben de Aboriginals nog steeds te kampen met slechtere gezondheid, hogere sterftegraad en een slechtere economische situatie in vergelijking met niet-inheemse inwoners. Waterhouse vraagt met zijn fotoserie aandacht voor de normen en waarden van deze mensen.

Saïd Kinos

In het schilderij Still, I Rise zie je fragmenten van kranten, posters en artikelen van over de hele wereld. De hoeveelheid informatie die we dagelijks ontvangen, blijft groeien. Deze overdaad aan visuele prikkels maakt het soms lastig om de essentie te grijpen. Kun jij bijvoorbeeld de titel terugvinden in dit schilderij? Deze titel verwijst naar het gelijknamige gedicht van Maya Angelou (1928-2014), een voormalig activiste van de burgerrechtenbeweging.

Dit kunstwerk zou je ook kunnen doen denken aan Broadway, met haar rijke geschiedenis. Wat minder bekend is, is dat zwarte mensen vroeger op Broadway wel mochten acteren, maar dat zij als publiek niet welkom waren.

Het gedicht van Maya Angelou gaat over zelfbewustzijn en het niet klein te laten maken door anderen, helemaal niet door een huidskleur. Saïd Kinos heeft hier op kleurrijke wijze een nieuwe invulling aan gegeven.

TINKEBELL

Met behulp van gedroogde planten en zand maakt TINKEBELL afdrukken op houten panelen. Zowel planten als zand zijn natuurlijke elementen, maar in dit geval hebben ze ook iets onnatuurlijks. Deze planten groeien namelijk alleen in vervuild gebied en het zand bestaat onder meer uit ziekmakende fijnstof uit de omgeving van Wijk aan Zee. Dat is waar de fabriek Tata Steel, een van de grootste staalproducenten binnen Europa, is gevestigd.

Door middel van een magneet filtert TINKEBELL het zand, zodat alleen de zwarte vervuilende fijnstoffen overblijven. Tijdens het maken van deze werken heeft de kunstenaar hierdoor te maken met hoofdpijn, bloedneuzen en duizeligheid, maar zij wil kosten wat het kost aan het licht brengen dat deze uitstoot gevaarlijk is voor mensen.

TINKEBELL pleit met haar werk voor een schonere leefomgeving, maar bovenal voor schone productieprocessen.

Marcos Kueh

Binnen zijn werk onderzoekt Marcos Kueh de Chinees-Maleisische cultuur en de invloed van globalisatie, in dit geval door het concept voorspoed te verkennen. Er zijn drie Chinese goden voor geluk, waarbij iedere god een ander soort geluk vertegenwoordigt. In dit werk staat Lù (禄), de god voor reputatie en adel, centraal en Kueh verwijst hiernaar door middel van de geschreven tekst, de Chinese karakters en de verschillende logo’s.

Want wat betekent het eigenlijk om iemand geluk en invloed toe te wensen in onze huidige tijd? Kueh kijkt hier kritisch naar door Lù af te beelden als social influencer. Influencers zijn niet meer weg te denken en vooral onder jongeren dienen ze als rolmodellen. Dit heeft helaas niet alleen maar positieve uitwerkingen. Veel jongeren kampen hierdoor namelijk met een lager zelfbeeld en ze ervaren ook meer druk om (te veel) geld uit te geven.

Bigert & Bergström

Deze twaalf bollen tonen foto’s van het in- en exterieur van een waterzuiveringsfabriek nabij Barcelona. In de fabriek wordt zout uit zeewater onttrokken, om zo te voorzien in de vraag naar drinkwater. Door te toenemende droogte is hier namelijk al jarenlang een tekort aan.

Met een traditionele techniek, ontleent aan het maken van een wereldbol, zijn de foto’s op de bollen gemonteerd. Dit maakt dat de foto’s binnenstebuiten zijn gekeerd. Net als bij wereldbollen, zijn deze bollen ook gemaakt ter educatie: Van links naar rechts is het gehele zuiveringsproces te zien.

Bij ieder werk dat Bigert & Bergström maken, stellen zij zichzelf tot doel om techniek te linken aan sociale- en milieukwesties. In dit geval tonen zij de menselijke, technologische inbreng in de natuur om duidelijk te maken wat de gevolgen zijn van klimaatverandering.

Jamal Nxedlana

Bij het kijken naar dit werk, valt waarschijnlijk direct op dat er iets in het haar van deze persoon is gevlochten. Dit zijn kleding labels. Hiermee verwijst de kunstenaar naar de enorme hoeveelheden kledingafval die naar Afrika wordt verscheept vanuit westerse landen. Dit wordt vaak onder het mom van donaties gedaan. In de praktijk zijn deze items meestal niet meer bruikbaar of worden deze doorverkocht.

Op de labels kun je als je goed kijkt de herkomst van het textiel aflezen. Hierbij illustreert Jamal Nxedlana de levensweg van deze producten. Vaak worden ze gemaakt voor de Westerse markt om vervolgens te worden verworpen en terecht te komen in Zuid-Afrika. De labels staan symbool voor het postkolonialisme, wat het thuisland van de kunstenaar raakt.

Een serene natuurfoto met aangename kleuren, zo zou je dit werk in eerste instantie kunnen zien. Natascha Libberts kunstwerken hebben echter vaak een donker randje. Deze foto is op Cyprus genomen, waar Libbert op een paar verlaten mijnen stuitte. Het schitterende kleurenpalet verhuld het feit dat Lily’s water een zwaar vervuild meertje is dat ontstaan is nadat er koper is gedolven.

In haar werk is Libbert continu op zoek naar plaatsen waar menselijke activiteiten diepe sporen hebben achtergelaten in het landschap. Met haar verleidelijke foto’s wil zij ons overtuigen om hier beter naar te kijken.

Léonard Pongo

Dat het een opgave is om de natuur op een eerbiedige manier vast te leggen is Léonard Pongo bekend. Om die reden probeert hij dat ook niet. Daarentegen probeert hij met zijn foto’s je wel het gevoel te geven dat je je midden in de natuur bevindt. Door de natuur in alle diversiteit te tonen, in detail of juist wazig, neemt Pongo je mee op reis door de ogen van de kunstenaar.

Diptych Double komt uit de serie Primordial Earth, waarbij Pongo de natuur in Congo vastlegt. Binnen de tradities van de Kasai regio, een provincie in het centraal-zuiden van de Democratische Republiek Congo, geldt dat de mens afhankelijk is van de natuur en niet andersom. Met dit idee probeert Pongo ecologisch bewustzijn te creëren.