The Canary and the Hammer
Kunstenaar Lisa Barnard onthult het glinsterende paradox van goud – een tijdloos symbool van schoonheid en macht. Door haar lens komen verborgen stemmen naar voren en worden onopgemerkte waarheden zichtbaar, waarmee ze een visueel verhaal brengt over de rol van goud in de onze geschiedenis en de wereldeconomie.
Goud fascineert de mensheid al duizenden jaren. Het staat symbool voor rijkdom, macht en schoonheid, en geldt nog altijd als een veilige haven voor beleggers en overheden. Maar buiten de financiële wereld is goud ook een essentieel onderdeel in de medische wetenschap en ruimtevaarttechnologie.
Tijdens haar vier jaar durende zoektocht op vier continenten naar het complexe verhaal achter goud, stuitte Lisa Barnard op verhalen die de duistere kant van goud belichten. Goudwinning is een van de meest destructieve industrieën ter wereld. Naast de hoge uitstoot leidt het tot ontbossing, vervuiling van waterbronnen en bedreiging van complete ecosystemen. Arbeiders worden vaak uitgebuit en blootgesteld aan gezondheidsrisico’s, terwijl gemeenschappen worden verdreven.
Toch ontdekte Barnard ook initiatieven die proberen de industrie te verbeteren. Zoals fairtrade- en eerlijke mijnbouwcoöperaties, waar kleinschalige mijnwerkers gelijke aandeelhouders zijn, eerlijke lonen ontvangen en toegang hebben tot medische zorg en pensioenvoorzieningen.
Haar onderzoek roept veel vragen op: Kan goudwinning ooit duurzaam zijn? Heeft de wereldeconomie goud echt nodig als ultiem financieel vangnet? Hebben we al genoeg goud voor medische en wetenschappelijke toepassingen, en kan recycling de winning vervangen?
Op dit moment wordt bijna de helft van al het gewonnen goud gebruikt voor sieraden. Zou goud, net als ivoor en bont, zijn glans kunnen verliezen nu de sociale en ecologische kosten duidelijker worden? We vragen ons af: zou jij het nog dragen als je de werkelijke prijs kende?
Laten we samen dromen van een circulaire en ethische goudeconomie.
ING Art Collection broadens awareness of what is happening in society.
ING’s sustainability approach spans climate, nature and social agendas, recognising their interdependencies and how they affect each other, both positively and negatively. We support our customers to drive down their emissions, and finance the solutions needed for the low-carbon economy of the future, while striving to empower people to play a part.
''Gold is the sweat of the sun, silver is the tears of the moon.” - Incan Proverb
Lisa Barnard, SOTRAMI processing plant with synthetic football field, Santa Filomena, Peru, 2016
Sweat of the Sun
Voor de Inca-beschaving was goud het zogenaamde "zweet van de zon". De aan de zonnegod Inti verbonden heilige substantie speelde een centrale rol in religieuze ceremonies en kunstwerken. In de 16e eeuw plunderden Europeanen enorme hoeveelheden Inca-goud. Hun hebzucht leidde uiteindelijk tot de vernietiging van het Inca-rijk.
Goudwinning is een van de meest destructieve industrieën ter wereld. Het verdringt vaak gemeenschappen, exploiteert werknemers en vernietigt ongerepte omgevingen. Het vervuilt water en land met kwik en cyanide, waardoor de gezondheid van mensen en ecosystemen in gevaar komt.
Gelukkig zijn er initiatieven die de sector proberen te verbeteren. Fairtrade en fair mining initiatief Sotrami in Peru is daar één van. Het is een model voor meer ethische en maatschappelijk verantwoorde ambachtelijke goudwinning. De 166 kleinschalige mijnwerkers zijn gelijke aandeelhouders. Werknemers krijgen een eerlijk loon en hebben toegang tot medische en pensioenondersteuning, evenals onderwijs voor hun kinderen.
Lisa Barnard, Old Building used by gold miners, Coulterville, California, USA, 2017
All that Glisters
De ontdekking van goud in de Verenigde Staten ontketende golven van migratie, speculatie en transformatie. Miljarden aan goud aangedreven infrastructuur, landbouw en wereldhandel. De erfenis van goud - risico, verlangen en illusie - weerklinkt in plaatsen zoals Las Vegas. De droom van plotselinge rijkdom blijft bestaan, gevormd door dezelfde krachten die ooit mijnwerkers naar het westen dreven.
De California Gold Rush (1848-1855) trok meer dan 300.000 gelukszoekers naar de westkust. Kolonisten namen vrijelijk land in bezit, waardoor de inheemse bevolking sterk werd uitgedund.
Tienduizenden Chinese migranten reisden naar Californië om in de mijnbouw te werken. Ze vluchtten voor hongersnood, oorlog en rebellie. Maar in Amerika werden ze geconfronteerd met racisme en uitsluiting. De Chinese Exclusion Act van 1882 was de eerste grote federale wet in de Verenigde Staten om immigratie op basis van ras en nationaliteit te beperken. Het verbood arbeiders voor 10 jaar en maakte het moeilijk voor Chinese inwoners om burgers te worden of het land opnieuw binnen te komen.
Het beleid van anti-immigratie en uitsluitingstactieken blijft vandaag de dag bestaan, omdat de VS zich verder wil isoleren van buitenlandse invloed.
“I and my companions suffer from a disease of the heart that can be cured only with gold.”
Conquistador Hernándo Cortés to Inca leader Moctezuma II, 1519
Lisa Barnard, Asteroids discovered and observed by NASA, 2017
Disease of the Heart
Goud heeft een blijvende greep op de wereld: van keizerlijk verlangen tot kosmisch bereik. Het heeft lange tijd ambitie en verovering aangewakkerd.
De zoektocht naar en controle over goudvoorraden was een belangrijke motivator voor keizerlijke expansie. Goud was cruciaal voor de internationale handel en de monetaire stabiliteit. Vooral voor de goudstandaard, die de latere industrialisatie en economische groei in de westerse keizerlijke centra ondersteunde.
De systematische Europese kolonisatie begon na de ‘ontdekking’ van Amerika door Columbus in 1492. De Spaanse expedities werden onder andere gevolgd door Portugal, Groot-Brittannië en Nederland.
Koning James I van Groot-Brittannië speelde een cruciale rol in de Noord-Amerikaanse kolonisatie. Een economische crisis zette hem ertoe aan om elders middelen te zoeken. De koning ondertekende een charter dat de Virginia Company of London exclusieve rechten gaf op Amerikaans grondgebied. Dit was de richtlijn om te beginnen met de mijnbouw voor goud en zilver.
De eerste 144 Engelsen die naar Noord-Amerika reisden waren aandeelhouders en investeerders. Met de oprichting van Jamestown in 1607 werd de eerste permanente Engelse nederzetting een feit.
De mannen ondergingen hongersnood, moerassen en conflicten met de Powhatan-stam - waartoe Matoaka, of zoals we haar kennen, Pocahontas, behoorde.
“In 2021, one ton of e-waste was making 24 kilograms of gold. The gold extracted from e-waste makes its way back into the Hong Kong jewellery business.” - Lisa Barnard
Lisa Barnard, Reed Flute Cave, Guilin, China, China, 2016
The Fox and the Rooster
In het beroemde volksverhaal is een slimme haan beter dan een vos met vooruitziende blik en sluwheid. De moraal van het verhaal is dat slimheid en een stevige greep op de realiteit bedrog en vleierij kunnen verslaan, en dat zelfs sluwe bedriegers zelf kunnen worden bedrogen.
Iets dergelijks gebeurde in 1940. Een chemicus loste de medailles van de Nobelprijs op in een krachtig zuur, aqua regia genaamd, om ze te beschermen tegen de nazi's. Hij heroverde het goud na de oorlog. Dit zuur wordt tegenwoordig nog steeds gebruikt, vaak illegaal, om goud uit e-waste te halen. De methode wordt beschouwd als dertien keer goedkoper dan het verwijderen van goud uit de grond.
Aqua regia is een combinatie van salpeterzuur en zoutzuur. De Latijnse titel betekent letterlijk ‘koninklijk water’. Het is zo genoemd vanwege zijn vermogen om de edele metalen op te lossen - goud en platina. Het proces van het winnen van goud met behulp van koninklijk water is zeer vluchtig en gevaarlijk. Het kan leiden tot incidenten zoals explosies of fysieke schade. Desondanks komt aqua regia vooral voor bij de illegale winning van goud uit elektronisch afval.
E-waste bestaat uit afgedankte elektronische apparaten zoals telefoons, computers en televisies. Het is een van de snelst groeiende afvalbronnen ter wereld. Deze afgedankte apparaten kunnen zeer giftig zijn en lood en kwik bevatten, wat dodelijk kan zijn voor de menselijke gezondheid en het milieu. Maar er is nog iets anders ingebed in hun circuits dat hen de moeite waard maakt: goud.
From 1300 B.C., plants were used as guides in the ancient mining practice of China:
‘If in the mountain grow spring shallots, there will be silver under the ground; if leek in the mountain, gold.’
‘If in the mountain grow spring shallots, there will be silver under the ground; if leek in the mountain, gold.’
Lisa Barnard, Representation of a plant with light emitting leaves, 2018
Lycurgus and Ambrosia
Gouden nanodeeltjes worden al eeuwenlang gebruikt in sculpturen, servies en andere kunstwerken vanwege de levendige kleuren die worden geproduceerd door hun interactie met licht. Het bekendste voorbeeld is de Lycurgus Cup uit de 4e eeuw. Het beeldt Ambrosia af die Lycurgus vernietigt, een scène uit de oude Griekse literatuur. Het glas in de beker verandert van kleur van rood naar groen, afhankelijk van de richting van het licht.
Deze unieke opto-elektronische eigenschappen worden nu gebruikt in hightech elektronica, geneeskunde en onderzoek. Gouden nanodeeltjes worden bijvoorbeeld gebruikt om hartaandoeningen te diagnosticeren en worden gebruikt als geleider in afdrukbare inkten. Goud is nu de technologie zodanig aan het ontwikkelen dat het uiteindelijk de planeet zou kunnen helpen en ondersteunen.
Een internationaal team van wetenschappers, ondersteund door de G8, werkt mee aan het Phytocat-project. Het onderzoek dat door hen wordt uitgevoerd, is gericht op het ontdekken van planten met de mogelijkheid om goud uit de bodem te halen en duurzame mijnalternatieven aan te bieden.